Kraanerg: Xenakis’ ambitieuze ballet

Ballet zonder lineair verhaal
Met zijn 75 minuten is Kraanerg voor kamerorkest en vierkanaalssoundtrack het omvangrijkste en meest ambitieuze werk van Xenakis. De componist schreef het in 1968 voor de Franse choreograaf Roland Petit. Een van de belangrijke kenmerken van Xenakis’ muziek is de non-lineaire vorm. Al in zijn ‘opus 1’, Metastaseis uit 1954, is er weinig verband tussen de monolithische opening en het daaropvolgende seriële contrapunt. Uitgangspunt voor de compositie is de wiskundige groepentheorie, die maakt dat het werk zich presenteert als een auditief mozaïek. Geen lineair muzikaal verhaal dus, maar een afwisseling tussen contrastrijke segmenten waarin orkestgroepen, elektronische geluiden en stilte elkaar afwisselen.

Muziek uit tijden van sociale onrust
De titel is een samenstelling van de Griekse woorden voor ‘volbrengen’ en ‘energie’. Xenakis doelde daarmee op de persoonlijke strijd om obstakels te overwinnen, maar ook de sociale onrust van die tijd, die hem ongetwijfeld deed denken aan zijn eigen activiteiten als verzetsstrijder in Athene in de jaren veertig. Het leverde rauwe muziek op, die nog niet eerder in een Nederlandse concertzaal te horen was.