Is het jazz? Is het klassiek? Over Gershwins Pianoconcert

Is het jazz? Is het klassiek? Is het een combinatie? Hokjesdenkers hebben het moeilijk met Gershwins Pianoconcert in F. Klassiek in vorm, jazz qua inhoud? De ontstaansgeschiedenis licht al een tipje van de sluier op: Gershwin, beroemd geworden met jazzsongs en Broadway-shows, kreeg in 1924 na het succes van de Rhapsody in Blue het verzoek van de directeur van de New York Symphony om een klassiek pianoconcert te componeren. Sterpianist Jean-Yves Thibaudet vertelt hoe het verder ging: ‘Dat wilde Gershwin met veel plezier doen. Maar daarna rende hij direct naar huis om in de literatuur op te zoeken wat een pianoconcert eigenlijk was, want dat wist hij niet.’

Niet alleen het concept ‘pianoconcert’ was nieuw voor Gershwin. Ook had hij niet eerder zelf een werk georkestreerd. De instrumentatie van de geweldige Rhapsody in Blue had hij uitbesteed. Maar zijn ‘New York Concerto’ (zoals Gershwin het Pianoconcert aanvankelijk noemde) wilde hij zelf orkestreren. En omdat er maar één manier is om te horen hoe goed een orkestratie is, huurde Gershwin – op eigen kosten – een 55-koppig orkest in. Gershwin en zijn opdrachtgever, Walter Damrosch, directeur van de New York Symphony, hoorden dat het goed was.

Is het jazz? Is het klassiek? Het maakt het Pianoconcert in F zo fascinerend. Ook voor pianisten. Jean-Yves Thibaudet vertelt: ‘Als je niet swingt, kun je het Pianoconcert niet spelen. Het stuk bevindt zich tussen twee werelden – klassiek en jazz – en je kan de ene of de andere kant op gaan. Je kunt er zoveel mee doen. Ik hou van die dubbelzinnigheid van Gershwin, hij bevindt zich in die twee werelden. Zijn muziek kent geen grenzen.’

Zelf leerde Jean-Yves Thibaudet pas swingen na de puberteit: ‘Thuis luisterden we enkel naar klassieke muziek. Ik wist niets van jazz totdat ik 17, 18 was, en naar het conservatorium in Parijs ging. Ik begon radio te luisteren en jazzclubs te bezoeken, en werd dolverliefd op jazz. Ik ben een klassieke pianist, en word nooit een geweldige jazzpianist, maar ik hou van die muziek.’

‘Nu is jazz echt een onderdeel van mijn muzikale taal. Gershwins Pianoconcert kun je alleen spelen als je jazz kent. Hij is een van die unieke componisten bij wie jazz en klassiek perfect samenkomen. Hij is een jazzcomponist: Broadway, ‘cabaret’ en al die schitterende liedjes. En toen begon hij symfonische, klassieke werken te componeren. Ongelooflijk, als je bedenkt dat hij niet klassiek geschoold was’.

Dat ook in Gershwins Pianoconcert in F ‘jazz en klassiek perfect samenkomen’ was voor het eerst te horen in Carnegie Hall, in december 1925. Gershwin speelde zelf de solopartij, begeleid door de New York Symphony en maestro Walter Damrosch. De reacties waren positief. Stravinsky vond het zelfs een ‘werk van een genie’. Echter, dat grote Russische componisten het niet altijd met elkaar eens zijn, blijkt uit de reactie van Prokofjev. Die vond het concert ‘amateuristisch’.

Is het geniaal? Is het amateuristisch? Is het jazz? Is het klassiek? De mooiste woorden over het intrigerende Pianoconcert komen van Walter Damrosch, niet-hokjesdenker, die aan de wieg stond van het werk:

‘Veel componisten hebben rond de jazz gedrenteld als een kat rond een hete kom soep: wachtend tot het is afgekoeld, zodat ze het kunnen drinken zonder hun tong te branden. ‘Lady Jazz’ heeft over de hele wereld gedanst. Maar tijdens al haar reizen heeft ze nooit een ridder getroffen die haar toe kon laten treden tot respectabele muzikale kringen. George Gershwin lijkt dit wonder te hebben verricht… Hij durfde een extreem onafhankelijke jongedame het klassieke kledij van een soloconcert aan te trekken. Hij is de prins die Assepoester bij de hand heeft genomen en haar openlijk voor de verbaasde wereld tot een prinses heeft gemaakt. Zonder twijfel tot woede van haar jaloerse zussen…’

De quotes van Jean-Yves Thibaudet komen uit een video-interview gemaakt door het Sydney Symphony Orchestra