LudoWic brengt historische synthesizer naar Het Concertgebouw

Op YouTube staat een video van Thijs Lodewijk die, op een op het eerste oog moeilijk definieerbaar instrument – het lijkt een beetje op een ouderwetse radio of telefooncentrale – een versie speelt van Ravels Pavane pour une infante défunte. Het geluid, dat wel wat weg heeft van een soort buitenaardse strijkersklank, is prachtig melancholiek en meeslepend, duizenden kijkers vinden het ‘so beautiful’, ‘lovely’ en ‘as good as it gets’. Het enthousiasme is tekenend voor Lodewijks carrière, die op dit moment flink in de lift zit – en dat is best bijzonder, gezien hoe niche zijn gekozen instrument is: een synthesizer uit de jaren twintig die enkel in musea te bewonderen is.

Vergeten instrument

Met dit obscure instrument, het trautonium, treedt Lodewijk op 18 oktober op in de Kleine Zaal – wegens succes werden zijn eerder aangekondigde twee kleinere concerten samengevoegd. ‘Dat is al lang een wens’, zegt Lodewijk, die naast muzikant en audiovisueel kunstenaar ook werkte als producer van onder anderen Wende Snijders en Lakshmi. ‘Samen met Wende heb ik eens in Het Concertgebouw opgetreden. Toen dacht ik: als ik hier nou eens kon staan met mijn eigen muziek…’ Voor Lodewijk is dit moment extra speciaal, omdat hij het als een missie ziet om het ‘vergeten’ instrument trautonium meer bekendheid te geven. Het Concertgebouw is hiervoor een goede plek.

Van synth wave tot techno

Lodewijks passie voor elektronische muziek gaat terug naar zijn tienertijd; als zestienjarige kocht hij zijn eerste sampler en synthesizer. ‘Op een gegeven moment ben ik er basgitaar bij gaan doen, voor ik het wist zat ik op het conservatorium in Rotterdam. Vervolgens ben ik basgitaarles gaan geven en heb ik met veel artiesten gespeeld.’

Op een synth bevond ik me in een continue staat van ontdekking

Toch begon het tien jaar geleden weer te kriebelen: Lodewijk ging terug naar zijn ‘eerste liefde’, de elektronische muziek. Hij dook in de synth wave, techno en neoklassieke elektronische muziek. Ook pakte hij de synthesizer er weer bij, om stukken mee te creëren. ‘Daar waar ik de basgitaar letterlijk had uitgespeeld, merkte ik dat ik op een synthesizer geluiden kon vinden die mij op plekken brachten waar ik nog nooit was geweest. Op een synth bevond ik me in een continue staat van ontdekking.’

Jaren 20

Die geluiden, zo legt Lodewijk uit, brachten hem soms naar het verleden en soms naar de toekomst – tot hij een synthesizer op het spoor kwam die dat allebei én tegelijkertijd leek te doen: het trautonium. ‘Het geluid van het trautonium is zowel onbekend als vertrouwd. Het roept associaties op met strijkers en het transporteert je naar de tijd waarin het instrument ontstond, de jaren twintig van de vorige eeuw.’

Het geluid van het trautonium is zowel onbekend als vertrouwd

Lodewijk geeft met bezieling een kleine intro in de geschiedenis van ‘zijn’ synthesizer. Wie aan synthesizers denkt, denkt al snel aan de jaren vijftig en zestig, waarin analoge instrumenten als Buchla en Moog snel wereldwijde bekendheid vergaarden. Maar het ontstaan ervan vond al veel eerder plaats: in de jaren twintig deden een Rus, een Fransman en een Duitser afzonderlijk van elkaar de drie eerste echte uitvindingen als het om elektronische muziek gaat. Alle drie zaten ze in de hoek van elektronica, radio- en telefoontechniek.

Expressief spel

De Duitser Friedrich Trautwein, die als docent aan een muziekschool in Berlijn werkte, vond in 1929 het trautonium uit. In plaats van toetsen gebruikte hij een weerstandsdraad die over een metalen plaat wordt gedrukt om geluid te creëren. ‘Het is een beetje alsof je een eensnarige cello bespeelt; op een trautonium is het heel expressief spelen, je kunt bijvoorbeeld de draad laten glijden of een vibrato creëren met kleine bewegingen’, legt Lodewijk uit.

Het trautonium leek wel voor mij gemaakt te zijn

Trautweins leerling Oscar Sala was de bekendste en misschien wel enige échte bespeler van het instrument. Hij componeerde onder meer de soundtrack voor Hitchcocks film The Birds: een deel van de vogelgeluidjes is afkomstig van een trautonium. Lodewijk herinnert zich nog goed dat hij voor het eerst een filmpje zag waarop Sala tijdens een concert in 1991 het instrument bespeelde. ‘Het klinkt misschien suf, maar ik weet nog de exacte tijd in de video waarop ik een blinding light moment ervoer, anders kan ik het niet zeggen. Het was op 2 minuut 20… Ik dacht: dit móét ik hebben. Het is een elektronisch instrument dat tegen de klassieke muziek aanschuurt. Ik kon bijna vóélen hoe het zou zijn om het te bespelen. Dat fragment knalde er echt in. Het geluid van het instrument was nostalgisch, vreemd; het leek wel voor mij gemaakt te zijn.’

Op maat gebouwd

Een ‘uitdaging’ bleek het wel: Sala had nooit les gegeven in het bespelen van het trautonium, hij had de kennis niet overgedragen; toen de man in 2002 overleed, verdween ook een deel van het erfgoed. De paar trautoniums die er waren, bevonden zich in collecties van musea – ze waren niet te koop. ‘Via internet vond ik iemand in een Duits dorpje die de kennis heeft om een trautonium te bouwen. Hij maakte een klein exemplaar met één klavier voor me, het was meteen raak. Ik heb het jaren gebruikt, niet alleen voor mijn eigen muziek, maar ook bij Wende Snijders en voor gamemuziek. Later liet ik een tweede trautonium bouwen, een grotere. Je bespeelt ‘m in je eentje maar je klinkt als een heel strijkkwartet. Het duurde twee jaar voordat-ie klaar was. Sindsdien is dit trautonium mijn hoofdding, mijn stem.’

Onontgonnen terrein

Lodewijk is duidelijk verliefd op ‘zijn’ instrument – het is zijn missie om meer mensen dit bijzondere geluid te laten horen. ‘Het bespelen ervan is niet te vergelijken met dat van andere synths. Het voelt alsof je fysiek contact hebt met het geluid, alsof je het echt onder je vingers hebt zitten.’ Het bespelen van een trautonium vergt veel oefening en het ‘aanvoelen van het instrument’. ‘Veel mensen denken dat synthesizers honderd procent zuiver zijn, omdat het elektronische instrumenten zijn. Maar daar is het instrument te lastig voor. Er zitten altijd imperfecties in het geluid, net als in de natuur. Dat vind ik charmant. Daarnaast kan ik het spelen van een trautonium van niemand afkijken, er zijn geen boekjes met methodes. Ik vind dat heel plezierig, alsof ik op onontgonnen terrein ben. Ik mag exploreren, het is een soort ontdekkingsreis.’

Even van de wereld

Tijdens het concert op 18 oktober zal er voor het eerst in de geschiedenis een trautonium in Het Concertgebouw klinken. Lodewijk glundert bij het vooruitzicht. ‘Dat vind ik erg gaaf. Ik denk dat elektronische en klassieke muziek sowieso een match zijn. In de toekomst wil ik me graag meer focussen op dit huwelijk. In de popmuziek zijn er vaste structuren, terwijl elektronische en hedendaagse klassieke muziek dat meer loslaten en het experiment verwelkomen.’

Zijn één uur durende optreden zal een mengelmoes zijn van jeugdherinneringen, verwijzingen naar Russische cinema en natuurlijk naar Oscar Sala – dit alles gekaderd door de melancholieke, magische en vervreemde geluiden van het trautonium. ‘Ik hoop dat de bezoekers na afloop van het concert zullen zeggen: ik heb iets gehoord wat ik nog nooit eerder heb gehoord. Ik hoop dat ze even van de wereld zijn geweest.’