Composer in residence Ellen Reid: ‘Kunst reflecteert het leven’

‘Amsterdam is prachtig!’ Componist en Pulitzerprijswinnaar Ellen Reid (1983) – die momenteel verblijft in onze hoofdstad – vloog eind vorig jaar vanuit haar woonplaats New York over voor een korte verkenning. Een heel rijtje concerten staat gepland met muziek van Reid, waaronder een wereldpremière door het Concertgebouworkest, een door Reid samengesteld concert in de Kleine Zaal en een muzikale wandelroute door het Vondelpark.

Levendige stad

Onlangs klonk haar gloednieuwe opera The Shell Trial in het Opera Forward Festival bij De Nationale Opera, gespeeld door een delegatie uit het Concertgebouworkest. Dit was haar debuut bij het operahuis aan de Amstel. ‘Bij Amsterdam moet ik altijd denken aan de historische band met New York, of New Amsterdam, zoals we ook nog steeds zeggen. Amsterdam is een levendige stad. De grachten zijn iconisch, ik vond het fantastisch om die in het echt te zien. We zijn in Noord geweest, ook een bijzondere omgeving. En dat mijn werk in Het Concertgebouw mag klinken, vind ik geweldig, zo’n historische plek. Ik heb mijn ogen uitgekeken tijdens een rondleiding.’

De grachten zijn iconisch, ik vond het fantastisch om die in het echt te zien

‘Mijn hele residency vind ik enorm spannend, mede omdat ik het Concertgebouworkest nog nooit live heb gehoord. Ik begin pas aan mijn stuk voor de musici als ik straks wat langere tijd in Amsterdam ben en echt met hen kan optrekken.’

Vrij gevoel

Haar nieuwe opdrachtwerk voor het orkest klinkt in november, na Amsterdam ook in Washington en New York. Klaus Mäkelä, de artistiek partner van het Concertgebouworkest, dirigeert. ‘Ik werk nu aan een liedcyclus, en zodoende was ik bezig met een grote strijkerssectie als begeleiding. Die zeven minuten strijkers vormen letterlijk het begin van mijn stuk voor het Concertgebouworkest. Enorm luxe trouwens dat we met mijn nieuwe werk doorreizen. Het lot van hedendaagse muziek is dat die na de première vrijwel altijd in een la belandt. Bij meerdere uitvoeringen kunnen musici het materiaal laten bezinken, zoals ze ook een diepe relatie hebben met veel oudere muziek. Dat vind ik een spannend idee.’

Bij meerdere uitvoeringen kunnen musici het materiaal laten bezinken

‘Ik wil een stuk schrijven dat de musici een vrij gevoel geeft. Ze voelen zich op hun gemak in repertoire dat ze al lang kennen en vaker hebben gespeeld, die muziek zit in hun lijf. Dat wil ik ook bereiken met mijn stuk, hoewel de tijd die ze daarmee doorbrengen veel korter zal zijn. En ik wil vreugde onderzoeken, in alles eigenlijk.’

Componist en sound artist

Componist en sound artist, zo noemt Reid zichzelf. Ze houdt ervan om geluid te verkennen en om over muziek na te denken, voorbij het muziekpapier. Ze schrijft opera, filmmuziek, orkestwerk, maakt geluidsinstallaties en elektroakoestische muziek. ‘Componist en sound artist, die woorden passen bij me, ze geven het grote spectrum aan waarbinnen ik werk. Ik maak dingen die buiten de verwachtingen vallen die gepaard gaan met het historische beeld van een componist. Als je met geluid iets creëert is dat natuurlijk componeren, maar het geeft me ruimte in mijn hoofd om mezelf niet alleen componist te noemen.’

Ik maak dingen die buiten de verwachtingen vallen die gepaard gaan met het historische beeld van een componist

Cultuur snuiven

Thuis is voor Reid niet hartje Manhattan, maar een rustiger gebied buiten de stad. Dicht bij cultuur wonen is een must, terwijl componeren stilte nodig heeft. Er zijn dagen dat ze haar huizenblok niet verlaat, alleen een paar verdiepingen lager naar de sportschool gaat. Maar cultuur snuiven moet, dat inspireert haar. Dat gaat van eten tot muziek en beeldende kunst.

‘Waar ik woon lijkt het een beetje op Amsterdam-Noord’, lacht Reid. ‘Ik ben goed op rustige dagen zonder stadsrumoer, die kunnen heel vruchtbaar zijn.’ Wandeling door het park, The Shell Trial, een opera over de klimaatcrisis en de rol van Shell daarin, een orkestwerk voor het Concertgebouworkest, een soundwalk met muziek, geïnspireerd op het Vondelpark: Reid heeft een breed palet. ‘The Shell Trial schreef ik redelijk snel. Het helpt als er een verhaallijn is, de stem voert je de opera binnen, de muziek draagt het verhaal. Voor een opera kan ik tien minuten materiaal schrijven in een maand, voor een orkestwerk hooguit vier.’

Doorzetten

‘Schrijven voor orkest is het allermoeilijkst. Op zulke momenten slijp ik mijn messen. Er is geen verhaal, je hebt geen leidraad, alleen de muziek sec. In ieder compositieproces is er onherroepelijk een moment waarop ik denk dat de wereld vergaat, ik de deadline niet haal en alles wat op papier staat slecht is. Dan moet ik doorzetten. Schrijven gaat in golven en het gaat steeds om groei. Groei is moeilijk en pijnlijk. Een stuk schrijven doet je groeien als componist. Creativiteit is als een spons die je uitknijpt. De tijd die je hebt gebruik je tot en met het allerlaatste moment. Een deadline is een reden om te schrijven en zorgt ervoor dat je echt iets presteert.’

Schrijven voor orkest is het allermoeilijkst

Soundwalks

Ellen Reids soundwalks zijn inmiddels een begrip te noemen. In diverse stadsparken wereldwijd ging ze aan de slag, van New York tot Athene en nu ook Amsterdam. ‘Via een speciaal ontwikkelde app kun je gaan lopen, je bepaalt zelf je pad, en daarmee ook de muziek die je hoort – die heb ik gecomponeerd naar aanleiding van mijn gevoel bij de omgeving. In Amsterdam hoor je iets anders dan in Londen. Maar het is altijd de luisteraar die uiteindelijk bepaalt wat er klinkt. De luisteraar maakt zijn eigen verhaal tijdens zijn wandeling, zoals je ook je eigen levensverhaal maakt.’

‘Kunst reflecteert het leven. Een soundwalk schrijven heeft impact op hoe ik een orkestwerk schrijf. Alles kan inspiratie zijn. Aan ideeën ontbreekt het me nooit, ik lijd eerder aan een teveel ervan. Nee, dat doorzetten, over die momenten heenkomen waarop je denkt: wat ben ik aan het doen, het stuk doet er niet toe en ik krijg het niet af, dat is allemaal heel veel lastiger.’

Aan ideeën ontbreekt het me nooit, ik lijd eerder aan een teveel ervan

‘Ik vind het prettig om te denken dat ik mijn beste stuk nog niet heb geschreven, dat houdt me aan de gang. Muziek beluisteren vind ik heerlijk, maar haar schrijven vind ik nog leuker. Ik doe het niet voor de uitvoering, hoewel het vooruitzicht dat straks een van de beste orkesten ter wereld mijn muziek speelt, me erg motiveert.’

Een uitgebreidere versie van dit interview verscheen in Preludium, het maandblad voor liefhebbers van klassieke muziek.