Interview: Lucas en Arthur Jussen over The Russian Album - ‘Het gaat erom leergierig te blijven’

De stille coronatijd bood de Jussens de ruimte om zich op de Russische muziek te werpen, iets wat ze altijd al wilden doen, maar nooit echt de tijd voor vonden. Ze kozen stukken die zeven decennia van de bewogen Russische geschiedenis omvatten. In de jaren tussen Arenki’s Eerste suite (1885) en Sjostakovitsj’ Concertino (1954) veranderde het land van een tsarenrijk in een communistische heilstaat. De vier componisten op The Russian Album belichamen allemaal een andere eigenschap van het immense Rusland, vinden de broers.

Rachmaninoff keek achterom, en Stravinsky nam de vlucht naar voren

‘Tegenover Rachmaninoffs tijdloze gevoel van heimwee, die iedereen meteen kan begrijpen, staat de rebelse natuur van Stravinsky die veel meer geworteld was in zijn eigen tijd. Beiden waren ballingen, maar gingen er anders mee om. Rachmaninoff keek achterom, en Stravinsky nam de vlucht naar voren’, vindt Lucas. ‘Twee verschillende werelden, maar ze putten uit dezelfde bron’, zegt Arthur. ‘Net als Sjostakovitsj. Hij koos ervoor om in de Sovjet-Unie te blijven en viel ten prooi aan de willekeur van de dictatuur. Die angst liet diepe en grimmige sporen na in zijn muziek. De contrasten tussen de vier componisten op het album geven een scherper beeld van wie ze waren.’

Dat Rusland vele gezichten kent, zagen de broers op hun concertreizen. ‘Sint-Petersburg is vooral mooi, Moskou groots, en Noord-Ossetië leek soms meer een apocalyptisch landschap’, vertelt Arthur. Lucas: ‘Rusland is een land van uitersten. De ondergrondse metrostations in Moskou, met goud behangen, zijn een kunstwerk op zich. Het grootse karakter van die stad overweldigde ons. Maar op reis naar Vladikavkas in Noord-Ossetië waanden we ons soms in een eindtijdvisioen: roestende wrakken langs de weg, loslopende koeien en paarden, en plotseling in de verte de rokende pijpen van een industriestad.’

Arthur: ‘Dirigent Valery Gergiev bracht daar zijn jeugd door. Zijn zus had ons gestrikt voor het jaarlijkse festival. Vladikavkas bevindt zich dan misschien in the middle of nowhere, maar de stad heeft wel een conservatorium, een orkest, een concertzaal, een opera.’

Na het concert belandden we in een karaokebar. Daar lagen wat kerels na vijftig wodka laveloos op de grond. Allemaal Russische muziek.

Lucas: ‘Na het concert belandden we in een karaokebar. Daar lagen wat kerels na vijftig wodka laveloos op de grond. Allemaal Russische muziek. Plotseling zette iemand The Beatles op en moesten wij zingen. “Wat doen jullie hier?”, wilden ze weten. “Wij zijn pianisten en hebben net een recital gegeven.” We vroegen hun of ze Gergiev kenden. “Gergiev, dat is onze grootste held”, antwoordden ze. En dat waren geen rijke of goed opgeleide gasten, maar gewoon metselaars.’ Arthur: ‘Daaraan merk je hoe belangrijk kunst is in Rusland, dat voel je, die stroomt door het bloed, die is van levensbelang.’

Hun eerste ervaringen met de Russische cultuur deden de broers al op in hun vroege tienerjaren, bij hun tweewekelijkse bezoeken aan pianist en pedagoog Ton Hartsuiker. ‘Altijd lag er op zijn salontafel een kunstboek opengeslagen. Daarin zagen we voor het eerst schilderijen van de Rus Kandinsky. Ton legde ons dan, tijdens de koffie, uit wat hiervan de schoonheid was. Hij deed dat zo levendig en overtuigend dat we nog eens beter naar die afbeeldingen gingen kijken.’

Arthur: ‘Ton stond aan het begin van onze liefde voor Kandinsky, wiens werk de omslag van The Russian Album siert. De kleuren lijken te leven. Hoe dat precies komt, blijft een raadsel, maar je voelt het. Zijn kunst grijpt me aan, op dezelfde manier als Stravinsky’s muziek dat doet. Ik wil zulke meesterwerken graag leren doorgronden.’

Kandinsky’s kunst grijpt me aan, op dezelfde manier als Stravinsky’s muziek dat doet

Lucas: ‘Ze geven hun geheimen niet meteen prijs, maar dat is ook het mooie. Naast het bed van onze vader lag vaak een bloemlezing poëzie, waar hij elke avond voor het slapengaan twee of drie gedichten uit las. Daar zaten abstracte teksten tussen. Soms ontging hem de betekenis, maar meestal las hij ze dan terug en begon er iets te dagen. En dat kon nog weken in zijn hoofd blijven spoken. Het bracht hem nieuwe inzichten. Je kunt natuurlijk ook naar Marble Mania kijken op televisie, dat snapt iedereen: de knikker die het eerst beneden komt, heeft gewonnen.’ Arthur: ‘Dat kan wel lekker zijn af en toe.’ Lucas: ‘Maar sommige zaken zijn de moeite waard om je in te verdiepen, om minstens een paar minuten na te denken over de vraag: wat betekent dit, en wat betekent dit voor mij? Het gaat erom leergierig te blijven in het leven.’