Ontdek de Spiegelzaal, de ‘koffiekamer’ van Het Concertgebouw
do 17 mrt 2022 - 3 minuten leestijd - Tekst: Liesbeth Houtman
Spiegeltje, spiegeltje… De Spiegelzaal is genoemd naar de vele spiegels in de deuren. Maar wist u dat die spiegels er niet altijd waren? En dat je vroeger vanuit de Spiegelzaal zo de tuin in stapte? Wat onveranderd bleef: nog steeds drinkt het publiek er in de pauze graag een kopje koffie.
Ververschingszaal
De Spiegelzaal bevindt zich op de begane grond, aan de westkant van de Grote Zaal. Twaalf pilaren ondersteunen de direct erboven gelegen en eveneens ovale Kleine Zaal. Omtrek en afmetingen van beide zalen zijn identiek: 20 meter lang en 15 meter breed. In de bouwtekeningen van architect Dolf van Gendt heette de Spiegelzaal ‘koffiekamer’ of ‘koffiezaal’, maar de ruimte werd ook wel aangeduid als ‘eivormige ververschingszaal’. Duidelijk is dat de Spiegelzaal al sinds de opening van Het Concertgebouw in 1888 in gebruik was als ‘gelagkamer’ of pauzeruimte. Hiernaar verwijzen ook de ornamenten op het plafond, de wanden en de pilaren, zoals druiventrossen, korenaren en mannelijke en vrouwelijke bacchanten.
Bouwtekening van Het Concertgebouw van architect Dolf van Gendt, 1883. De Spiegelzaal heet hier Koffiezaal © Stadsarchief Amsterdam
Grenzend aan de ‘rookzaal’
De Spiegelzaal is door middel van deuren direct verbonden aan twee rechthoekige ruimtes: de Julianafoyer en de Beatrixfoyer. De Julianafoyer, aan de kant van de Jan Willem Brouwersstraat, was aanvankelijk de ‘rookzaal’. In de pauzes stond het er regelmatig blauw. Zeker nadat dirigent Willem Kes rond 1890 korte metten had gemaakt met het roken en drinken tijdens concerten. De Beatrixfoyer, aan de kant van Concertgebouwplein, was aanvankelijk ingericht als keuken. Een trap leidde van hier uit naar de kasteleinswoning, op de eerste verdieping, in de buurt van de Kleine Zaal.
Bestuur en jury van de Nederlandse Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde voor de veranda die toegang geeft tot de Spiegelzaal, 1918. Goed zichtbaar is de luifel © Stadsarchief Amsterdam / David van Krefeld
Uitzicht op de koeien
Oorspronkelijk had de Spiegelzaal vijf deuren die toegang gaven tot de veranda met aangrenzend de lommerrijke tuin van Het Concertgebouw. Die tuin was in de begintijd trouwens vele malen groter, zo’n 80 x 55 meter, en bood uitzicht op de koeien en tuinderijen in de wijde omgeving. Bij mooi weer speelde Concertgebouworkest er in de muziektent. Er waren vijf overdekte zijgalerijen, twee portiershuisjes, ‘retirades’ en een buitenbuffet. Ook de veranda werd gebruikt als zitplaats. Een luifel zorgde ervoor dat het concertpubliek goed beschermd was tegen de zon. Leuk weetje: de twaalf gietijzeren zuilen waarop de luifel rustte, zijn nog altijd in gebruik, nu om het overstekende dak van de omloop van de Kleine Zaal overeind te houden. In 1922 werd de tuin aan de gemeente verkocht, om plaats te maken voor woningbouw. Met het weidse uitzicht was het vanaf toen gedaan.
De Spiegelzaal met de huidige aankleding van Evelyne Merkx © Hans Roggen
Versailles-achtige uitstraling
In de jaren zestig werd het glas in de deuren vervangen door spiegels. Vanaf toen kwam de naam Spiegelzaal in gebruik. Bij diezelfde renovatie kreeg de ruimte een Versailles-achtige uitstraling, compleet met pseudo-Louis XVI-meubels, formica met marmerpatroon en quasi-antieke spiegels. De huidige aankleding is van binnenhuisarchitecte Evelyne Merkx. De twaalf rondbogen en pilasters zijn in stijl gerestaureerd, net als het plafond en de pilaren. De kristallen kroonluchters geven de ruimte een bijzondere ambiance. Er hangen er veertien: twee grote in het midden en twaalf kleinere daaromheen.
Achter de Spiegelzaal bevindt zich de overkapping © Hans Roggen
Overkapping
In 2008 is er een overkapping gebouwd, direct grenzend aan Spiegelzaal, op de plek waar zich ooit de veranda bevond. De overkapping diende in eerste instantie om de geluidsoverlast voor omwonenden te beperken. Vanaf de Jan Willem Brouwersstraat hebben leveranciers en cateraars nu direct toegang tot de ruimte. De aanbouw bleek multifunctioneel. Er zijn faciliteiten voor horecavoorbereiding, de ruimte dient als opslag voor bijvoorbeeld meubilair en dagelijks draait de wasmachine er op volle toeren.
Modeshow in de Spiegelzaal, maart 1966
Dansen met Máxima
De Spiegelzaal is veel meer dan alleen ‘koffiekamer’. Zo zendt AVROTROS er voorafgaand aan Het Zondagochtend Concert het programma Spiegelzaal uit. Er zijn babyconcerten, congressen, recepties en diners. In 2021 konden Amsterdammers er hun stem uitbrengen voor de Tweede Kamerverkiezingen. De Spiegelzaal deed in de jaren zestig dienst als locatie voor ‘exquise modeshows’. Maar ook kan je er uitstekend dansen. Dat bleek wel toen koningin Máxima er in 2011 haar veertigste verjaardag vierde.
De Spiegelzaal in gebruik als stemlokaal voor de verkiezingen van de Tweede Kamer, maart 2021 © Jan-Kees Steenman
