Op Ontdekking: waar moet ik beginnen?

Beethoven - Symfonie nr. 5

Als er één symfonie is die je moet kennen, dan is het wel de Vijfde van Beethoven. In de video hieronder zie je de uitvoering door het Koninklijk Concertgebouworkest met dirigent Iván Fischer.

Het noodlot dat op de deur bonst

De eerste vier noten van de symfonie zijn wonderbaarlijk: je kunt het nauwelijks een melodie noemen, maar Beethoven schreef er misschien wel het beroemdste stukje muziek uit de geschiedenis mee. Met wat fantasie klinkt het alsof het noodlot op de deur bonst en daarom wordt deze symfonie wel eens de ‘noodlotsymfonie’ genoemd. In Beethovens geval zou het dan over zijn doofheid gaan. Later kreeg het ritme ook een andere betekenis: kort-kort-kort-lang is namelijk de morsecode voor de letter V. Dat stond weer voor ‘Victory’ en zo werd het motief in de Tweede Wereldoorlog een symbool voor de overwinning.

En maak je over dat noodlot niet te veel zorgen, want Beethoven zei: ‘Ik grijp het noodlot bij de strot.’ Hij liet zich niet kisten, en dat hoor je in het laatste deel van de symfonie: één grote overwinningsmars.

Rachmaninoff - Pianoconcert nr. 2

De donkere, eerste akkoorden van dit pianoconcert hebben een mythische status onder pianoliefhebbers. In de video is Anna Fedorova de solist in Het Concertgebouw.

Rachmaninoff back in business!

Je kunt je haast niet voorstellen dat je een paniekaanval krijgt als je zó’n geweldig concert hebt gecomponeerd, maar Rachmaninoff kreeg het voor elkaar. Na de mislukte première van zijn Eerste symfonie belandde hij gedurende anderhalf jaar in een depressie. Op de ontvangst van het Tweede pianoconcert was hij dan ook niet gerust. Maar een paar dagen na de première, waarbij hij zelf de pianopartij speelde, wist hij beter. Uiteindelijk werd zijn Tweede pianoconcert een wereldwijde triomf. In het eerste deel hoor je warme, meeslepende melodieën en in het tweede deel intieme dialogen tussen verschillende instrumenten. In het derde deel is er euforie, bevrijding, overwinning, extase, hoe je het maar noemen wilt. Rachmaninoff was back in business!

Vivaldi - De vier jaargetijden

Vivaldi componeerde meer dan tweehonderd vioolconcerten, waarvan er vier nog altijd wereldberoemd zijn: De vier jaargetijden. Janine Jansen en Amsterdam Sinfonietta spelen ze alle vier in deze opname.

De carrièreswitch van Vivaldi

‘De rode priester’ werd Vivaldi genoemd vanwege zijn haarkleur, maar zijn leven was nog veel kleurrijker dan zijn haar: affaires met getrouwde vrouwen, onderbrekingen van de kerkdienst als hij even snel een melodie wilde noteren… tijd dus voor een carrièreswitch. Vivaldi belandde in een weeshuis voor meisjes. Hij gaf hen muziekles en liet ze zijn concerten spelen. Achter een gordijn, want meisjes en vrouwen mochten niet in het openbaar spelen.

De vier jaargetijden is veel meer dan zomaar mooie muziek: gedichten bij de muziek geven precies aan wat je erin kunt horen. In het eerste deel van de lente zijn dat fluitende vogels, een westenwind en even later een onweersbui. Met zo’n link tussen tekst en muziek was Vivaldi zijn tijd zo’n honderd jaar vooruit.

Schubert - Erlkönig

Voor het Duitse Lied moet je bij Schubert zijn. Hij schreef Erlkönig voor één zanger, die meerdere rollen vertolkt, en piano. In de bijzondere uitvoering in deze video zijn de rollen verdeeld over verschillende zangers. Dat maakt het makkelijker om het verhaal te begrijpen.

Spannend en dramatisch

In de slechts 31 jaar dat hij leefde, componeerde Schubert zo’n duizend stukken. Ruim de helft ervan zijn liederen, waaronder complete liedcycli als Winterreise en Die schöne Müllerin. Erlkönig is een ‘los’ lied en is spannend, dramatisch en vooral heel mooi. De tekst van Johann Wolfgang von Goethe gaat over een donker bos, het bovennatuurlijke en de dood. Echt iets voor een romanticus als Schubert!

Ravel - Strijkkwartet

Dit stuk is de perfecte kennismaking met zowel Ravel als het strijkkwartet in het algemeen. In de video hoor je het eerste deel, gespeeld door het GoYa Quartet in Het Concertgebouw. De musici leerden elkaar kennen in het Koninklijk Concertgebouworkest.

Muziek van een gentleman

Bekijk een afbeelding van Ravel en je ziet een keurige man: stropdas, zijn wangen glad geschoren en zijn haren netjes gekamd. Hoewel er ook verhalen zijn over zijn nachtleven, had hij de reputatie van een echte gentleman. En zo is zijn muziek ook: geen pompeuze grootsheid, maar juist subtiele en kleurrijke muziek. Deze typisch Franse stijl heet het impressionisme en was een reactie op de monumentale muziek van bijvoorbeeld Gustav Mahler.

Gershwin - Rhapsody in Blue

Dat klassieke muziek kan swingen, heeft George Gershwin wel aangetoond. In de video speelt de Amerikaanse pianist, componist en celebrity Leonard Bernstein Rhapsody in Blue.

Mix van klassiek en jazz

Als Amerikaans componist had Gershwin zowel de jazz als de klassieke muziek door zijn aderen stromen. Toch wilde hij niets liever dan een ‘echte’ klassieke componist worden, maar Maurice Ravel sprak de wijze woorden: ‘Waarom wil je een tweederangs Ravel worden als je al een eersterangs Gershwin bent?’ Gershwin nam de raad ter harte en componeerde een heerlijke mix van klassiek en jazz.

Gershwin schreef Rhapsody in Blue onder grote tijdsdruk en ook de repetities moesten in moordend tempo. Aan het einde van de dag was de klarinettist zo moe dat hij voor de grap zijn toonladder niet netjes naar boven speelde, maar naar boven ‘gleed’: een glissando. Gershwin kon het wel waarderen en zo ontstond het beroemde begin van Rhapsody in Blue.

Mozart - Die Zauberflöte: Der Hölle Rache

Ze is net zo gevaarlijk als ze eruitziet: de Koningin van de Nacht. In de uitvoering hieronder hoor je de sopraan Diana Damrau als het slechte karakter uit Die Zauberflöte van Mozart.

Hoge noten

Deze aria is het hoogtepunt van de opera. Ook letterlijk, want de hoge noten maken de aria een flinke uitdaging voor de zangeres. De Koning van de Nacht beveelt hier haar dochter Pamina om de tovenaar Sarastro te doden. In het begin van de opera lijkt het alsof Sarastro Pamina heeft ontvoerd, maar later blijkt dat hij haar juist beschermt.

Die Zauberflöte is een strijd tussen het licht en het duister en de diepere laag gaat over de spirituele ontwikkeling die je als mens kunt maken. Dat alles is rechtstreeks terug te voeren op de vrijmetselarij, waar Mozart actief lid van was.