Op Ontdekking: Wat is klassieke muziek?
di 28 jan 2025 - 2 minuten leestijd - Tekst: Bart de Graaf
Iedereen kan zich wel iets voorstellen bij klassieke muziek: de een denkt aan een orkest, de ander aan Beethoven, weer een ander denkt aan zijn blokfluitlessen in de kinderjaren. Of aan Het Concertgebouw. Maar wat ís klassieke muziek nu precies? Waar begint het en waar eindigt het?
Het is best een uitdaging die vraag te beantwoorden, want je kunt het woord ‘klassiek’ op verschillende manieren uitleggen. Een voorbeeldje: in niet-westerse muziekculturen noem je muziek klassiek om onderscheid te maken met populaire muziek. Zo heb je Indiase en Chinese klassieke muziek, maar die lijkt in de verste verte niet op Beethoven. Bij klassieke muziek denk je misschien ook aan heel serieuze muziek, maar het kan ook best lichte amusementsmuziek zijn. Mozart heeft heel wat stukken gecomponeerd als muzikale omlijsting bij feestelijke gelegenheden. En later schreven ook componisten als Gershwin zeker niet alleen maar zware kost.
Bij klassieke muziek denk je misschien ook aan heel serieuze muziek, maar het kan ook best lichte amusementsmuziek zijn
Om de verwarring compleet te maken: de tijd van Mozart heet het classicisme, terwijl in bijvoorbeeld de barok, de tijd van Bach, net zo goed klassieke muziek werd gecomponeerd. En hoe noem je het als een symfonieorkest tangomuziek van Piazzolla speelt? Of filmmuziek? Luister maar eens naar de prachtige soundtrack van Lord of the Rings. Met de filmbeelden erbij is het filmmuziek, maar zonder de beelden? En wat als een orkest samenspeelt met een elektronisch versterkte popband? Is muziek van Einaudi klassiek?
Kortom: moeilijk! Maar ook interessant, want over bovenstaande grensgevallen kun je prima een discussie voeren. Iedereen kan dan voor zichzelf bepalen wat klassiek is en wat niet. Toch zal iedereen het erover eens zijn dat Beethoven klassieke muziek heeft geschreven. Waarom? Laten we dan tóch proberen de vraag te beantwoorden wat klassieke muziek nu eigenlijk is.
Klassieke muziek: een definitie
Met de definitie ‘westerse kunstmuziek vanaf de late middeleeuwen’ kom je een heel eind. Deze definitie gaan we stukje voor stukje bekijken. Westers: bij klassieke muziek denk je eerder aan Beethoven dan aan oosterse, Afrikaanse of Zuid-Amerikaanse muziek. Dat is geen waardeoordeel, maar het beestje heeft nu eenmaal een naam. Kunstmuziek geeft aan dat het niet om bijvoorbeeld volksmuziek gaat, maar om muziek van componisten die heel secuur een klinkend kunstwerk maken. Componisten als Brahms, Chopin en Mahler, die hun stukken noot voor noot noteren, nieuwe muzikale wegen zoeken en met hun muziek emoties oproepen bij de luisteraars. Of zelfs het publiek shockeren, zoals Stravinsky met Le sacre du printemps.
Bij klassieke muziek denk je eerder aan Beethoven dan aan oosterse, Afrikaanse of Zuid-Amerikaanse muziek
Soms worden componisten ook beïnvloed door politieke ontwikkelingen, zoals Beethoven zich liet inspireren door de Franse Revolutie en Sjostakovitsj weinig artistieke vrijheid had in de communistische Sovjet-Unie. En die late middeleeuwen waren zo’n beetje het moment dat de gezongen kerkmuziek echt mooie kunstmuziek werd. Een componist als Josquin des Prez deed dat in de renaissance. Als je vanaf de renaissance steeds verder teruggaat in de geschiedenis, verdwijnt de kunstmuziek uit beeld en kom je uiteindelijk uit bij het eenstemmige gezongen gebed in het christelijke geloof.
Vergeet de musici niet!
We weten nu wat een klassiek stuk is en we hebben een aantal belangrijke componisten genoemd, maar we mogen de uitvoerenden en hun instrumenten niet vergeten. Zonder hen is klassieke muziek maar gewoon een stuk papier met noten erop. De musici brengen die noten tot klinken. Ze doen dat in allerlei samenstellingen, zoals een orkest, een strijkkwartet, een koor of juist alleen als bijvoorbeeld solopianist. Ook hier kun je je weer afvragen wat bij de klassieke muziek hoort en wat niet. Zo zijn de saxofoon en gitaar oorspronkelijk klassieke instrumenten, maar hoor je ze vaak in jazz en pop. De instrumenten uit het symfonieorkest kunnen we in ieder geval klassiek noemen: viool, cello, hoorn, klarinet, slagwerk en nog veel meer. Voegen we daar onder meer piano, orgel en harp aan toe, dan hebben we er al heel wat. Zangers en dirigenten horen er ook bij.
Een voorbeeld van een symfonieorkest: het Concertgebouworkest in de Grote Zaal van Het Concertgebouw © Simon van Boxtel
Conclusie: hoor je een of meerdere van deze instrumenten of zang in westerse kunstmuziek vanaf de late middeleeuwen, dan hoor je klassieke muziek!
