Aural Spaces: even in een andere wereld

‘Wow, dat was heftig zeg. Maar wat vet!’ Het is een van de vele reacties die Micha Windgassen, directeur van Concertvrienden, kreeg tijdens de eerste editie van Aural Spaces in 2022. ‘Het was een magische pressure cooker vol prachtige klanken.’ Lang heeft zij dan ook niet getwijfeld om opnieuw een festival rond 4D-geluid op poten te zetten. Twee jaar geleden telde Aural Spaces nog drie dagen, nu zijn dat er vier. ‘We hebben bepaald niet bezuinigd’, zegt Windgassen lachend.

Ook Poul Holleman herinnert zich het festival van 2022 als ‘één grote roze wolk’. Het markeerde het tienjarig bestaan van 4DSOUND, het bedrijf waarvan hij directeur en oprichter is. Het Concertgebouw is voor Holleman de gedroomde locatie. ‘Vanwege de akoestiek en de statuur. Maar ook is 4DSOUND in Amsterdam ontstaan, het is voor ons een thuiswedstrijd.’

Micha Windgassen en Poul Holleman

Ruimte als instrument

4DSOUND ontwikkelt ruimtelijke geluidstechnologie en geluidssystemen, legt Holleman uit. ‘Wij bouwen software waarmee artiesten hun muziek kunnen spatialiseren, letterlijk verruimtelijken. We werken daarbij nauw samen met andere studio’s en engineers, in Berlijn, Kopenhagen en Vancouver bijvoorbeeld. Daarnaast ontwerpen we speakersystemen voor specifieke ruimtes.’ Zo hangen in de Kleine Zaal straks ruim veertig speakers. Aural Spaces is dé presentatieplek van wat 4DSOUND doet, zegt Holleman.

De ruimte fungeert daarbij als instrument. Holleman: ‘We benaderen ruimtelijk geluid als een creatief medium. De plek en de muziek die er klinkt vermengen zich. Het systeem is niet alleen functioneel, maar daagt de maker ook uit om nieuwe dingen uit te vinden.’

We benaderen ruimtelijk geluid als een creatief medium

Windgassen: ‘Daarom past dit project ook zo mooi in Het Concertgebouw! Hoe kunnen we in de prachtige Kleine Zaal, met die geweldige akoestiek, nog meer ruimte in klank creëren en mensen daar op een nieuwe manier muziek laten ervaren? Daar gaat Aural Spaces over.’

De allereerste keer dat Holleman in de Kleine Zaal zijn installatie aanzette, schrok hij zich een hoedje. ‘De ruimte heeft van zichzelf al zoveel galm. Het klonk veel harder en intenser dan wij van tevoren hadden bedacht. Het was professioneel schrikken hoor, geen paniek, want vervolgens hebben wij het systeem afgestemd op de zaal.’

‘Iemand van Het Concertgebouw zei naderhand tegen me: “We dachten dat we alles over onze akoestiek al wisten. Maar nu we Aural Spaces en 4DSOUND hebben gehad, is er een nieuwe wereld voor ons opengegaan.”’ Een groter compliment kun je Holleman niet maken.

Experiment

Concertvrienden bindt mensen aan Het Concertgebouw en het Concertgebouworkest. Dat doet de vereniging bijvoorbeeld door openbare orkestrepetities, de kamermuziekserie Close-up en rondleidingen te organiseren. De focus ligt daarbij op klassieke muziek. Maar daarnaast zoekt Concertvrienden ook altijd het experiment op, zegt Windgassen. ‘Risico durven nemen, nieuw publiek bereiken, daar hebben wij de afgelopen vijf jaar vol op ingezet.’ Aural Spaces past helemaal in die ontwikkeling. ‘Wat wij doen is verbinden en verrassen’, vat Windgassen samen.

Holleman: ‘Ik zou zeggen: verbinden, verrassen én innoveren. En dat steeds met respect voor het instituut Concertgebouw.’

Windgassen: ‘Leuke aanvulling, dank je. Inderdaad, we kijken altijd eerst: waarom vinden we iets in Het Concertgebouw passen? Kan er een haakje gemaakt worden met klassiek?’

We kijken altijd eerst: waarom vinden we iets in Het Concertgebouw passen?

Deze editie van Aural Spaces is er extra veel klassiek, vervolgt Windgassen. ‘Zo speelt op donderdag een Deense celliste: Cæcilie Trier, alias CTM. Op zaterdag zal het Alma Quartet samen met Poul Beethovens Grosse Fuge ontleden. Beide weekendochtenden treedt Dominique Vleeshouwers op, een percussionist uit de klassieke wereld die graag de grenzen opzoekt. Op zondagavond sluiten we af met Marijn & Julia. Het duo mengt muziek van de twaalfde-eeuwse Hildegard von Bingen met elektronische klanken. Twee werelden komen samen: die van traditie en die van innovatie.’

Divers programma

Diversiteit is het sleutelwoord in het programma. Windgassen: ‘Het was onze wens om ruimte te geven aan allerlei soorten artiesten, klankkleuren en doelgroepen. We hebben veel vrouwen geprogrammeerd, veel nieuwe werken – het zijn bijna allemaal premières. Twee daarvan zijn ontwikkeld in MONOM, de 4DSOUND-studio in Berlijn. De stukken klinken straks weer tijdens festivals in het buitenland: Commissioned by Concertvrienden. Best stoer dus.’

Naast liveconcerten en luistersessies zijn er workshops en een masterclass voor professionals, studenten, en andere audiofielen die het 4DSOUND-systeem willen ontdekken. De luistersessies Low Stimuli en Seeing With Your Ears zijn speciaal gemaakt voor mensen met een prikkelgevoeligheid of een visuele beperking. ‘We hadden zoveel wensen’, verzucht Windgassen. ‘Uiteindelijk hebben we niet gekozen, we hebben het gewoon allemaal gedaan, hè Poul.’

Holleman: ‘Sinds de vorige editie weten we precies hoe het 4DSOUND-systeem in de Kleine Zaal werkt. Wat dat betreft zijn we behoorlijk zelfverzekerd. Maar spannend en ambitieus is het wél.’

Windgassen: ‘Dat wordt het hele festival gemberthee drinken…’

Ritueel

Voor het eerst werkt een lichtartiest mee, Nick Verstand. Daardoor zal de ervaring nog intenser zijn, verwacht Holleman. Er passen maximaal honderdtachtig bezoekers in de Kleine Zaal. Ze zitten op kussentjes, liggen op de vloer of lopen rond. Holleman: ‘Van alle kanten komt het geluid op je af. Je stapt er zo doorheen. Voor mij persoonlijk zijn de 4DSOUND-concerten momenten waarop ik al het andere vergeet.’

Windgassen: ‘Bij een stereoconcert vliegen je gedachten vaak alle kanten op. 4DSOUND werkt veel meer op je emotie, je voelt het in je hele lijf. Je wordt echt even meegenomen naar een andere wereld. Het is daardoor makkelijker om je aandacht erbij te houden. Het leuke is: de ervaring is voor iedereen weer anders. Sommige mensen zien het geluid in kleuren voor zich. Kunst stelt je in staat om een laagje van jezelf af te pellen, dat is het mooie ervan. Je komt dieper tot jezelf van waaruit je je op een nieuwe manier met anderen kunt verbinden.’

4DSOUND werkt op je emotie, je voelt het in je hele lijf

Holleman: ‘Ja, uiteindelijk ga je met z’n allen een ritueel in. De ervaring is totaal anders dan wanneer je thuis in je eentje zit te luisteren. Het is een van de doelen van 4DSOUND: om een collectieve luisterervaring te creëren.’

Windgassen: ‘En zo zijn we weer terug bij het stukje verbinden, waar we het net over hadden.’

Oren openen

Holleman: ‘Wij mensen zijn visueel ingesteld. We kijken altijd recht vooruit, terwijl onze oren rondom staan afgesteld. Wat wij feitelijk doen is het geluid op zo’n manier reproduceren zoals we dat altijd al gewend zijn. We hebben het over de next big thing in technologie. De toepassing van ruimtelijk geluid is nu nog nieuw en spectaculair, maar ik denk dat het over tien, twintig jaar een vast onderdeel zal zijn van de concertbeleving. Op het moment dat die oren meer aandacht krijgen zal ook de behoefte toenemen om meer om ons heen te kunnen luisteren.’

Ik denk dat de toepassing van ruimtelijk geluid over tien, twintig jaar een vast onderdeel zal zijn van de concertbeleving

Windgassen: ‘Tijdens Aural Spaces krijgen mensen tools aangereikt om beter te luisteren, om hun oren te openen en zich bewust te zijn van hun omgeving. Iets wat in onze huidige, zendergerichte maatschappij niet vanzelfsprekend is. In het concept aandachtig luisteren ligt een wijze les besloten.’

Holleman: ‘Punt.’

Aural Spaces is een initiatief van Concertvrienden en Entrée in samenwerking met 4DSOUND en FIBER Festival.