Interview: Pablo Sáinz-Villegas - ‘Muziek brengt mensen bij elkaar’

In deze tijden van pandemie, nepnieuws en klimaatscepsis kunnen we in elk geval van één ding zeker zijn: Pablo Sáinz-Villegas zal nooit, nooit zijn geloof in de muziek opgeven. ‘Muziek brengt mensen bij elkaar’, zegt hij. ‘In geen andere kunstvorm vind je zoveel gemeenschappelijke waarden. Muziek herinnert ons aan onze overeenkomsten, waar we ook vandaan komen.’ Voor elke serieuze muzikant is er een aantal basiscriteria, zoals instrumentbeheersing, interessant repertoire en visie op de noten. Maar zonder bevlogen performance kan klassieke muziek in de concertzaal nog altijd klinken als ‘het geluid van de opgewarmde dood’, zoals Frank Zappa het verwoordde. En bevlogenheid is bij Sáinz-Villegas een understatement. Wie hem ziet optreden merkt dat alles wat hij speelt een bepaalde urgentie heeft: iedereen kan zich aangesproken voelen.

Ik zie muziek als een universum waarin ik mensen uitnodig

Het Amerikaanse muziekblad Billboard benoemde hem tot ‘ambassadeur van de Spaanse gitaar’ en als zodanig heeft hij een wereldwijde missie. ‘Ik zie muziek als een ontmoetingsplek, een universum waarin ik mensen uitnodig. Als muzikant kun je je boodschap overal kwijt, of je nu in Amsterdam, Amerika of Zuid-Afrika speelt. En ja, dat beschouw ik als een missie. Muziek gaat over gulheid, over gedeelde emoties, en helpt de wereld te humaniseren.’

Wie hier een idealistische suikerspin denkt te proeven heeft het mis, want Pablo – zoals iedereen hem mag noemen – voegt ook buiten de concertzaal de daad bij het woord. Als oprichter en leider van het educatieproject The Music Without Borders Legacy introduceert hij klassieke muziek bij kinderen die er anders niet snel mee in contact zouden komen. Mét indrukwekkend succes.

‘Het begon in 2006 toen ik een samenwerking opzette tussen scholen in San Diego en Tijuana: een Amerikaanse en een een Mexicaanse stad, nog geen twintig kilometer van elkaar verwijderd maar wel twee totaal verschillende werelden. Juist op een plek waar steeds over muren wordt gepraat is het goed om bruggen te slaan. De kinderen luisterden naar pop op hun smartphones. De meesten hadden echter nog nooit klassieke muziek gehoord. Nu deelden Amerikaanse en Mexicaanse kinderen samen dezelfde nieuwe ervaring. Het effect was ongelooflijk: ze vielen collectief stil, alsof er een tsunami over hen heen spoelde. Dan zie je hoe universeel muziek is.´

Sindsdien heeft hij gespeeld voor zo’n 32.000 kinderen, in Noord- en Zuid-Amerika en in Spanje. ‘En inmiddels is het eigenlijk een vast onderdeel van mijn concerttournees geworden. Wanneer ik ergens optreed laat ik mijn impresario altijd zoeken naar scholen waar ik kan spelen.’

Het unieke van de gitaar is dat die zich overal aanpast

Wat helpt, behalve een innemende podiumpersoonlijkheid, is dat Pablo zijn repertoire even breed kiest als zijn doelgroep. ‘Met mijn klassieke scholing is het logisch dat ik de grote Spaanse gitaarcomponisten speel. Die klassieke speeltechniek is een brede basis; je kunt er eigenlijk in alle genres mee uit de voeten. Vaak hangt het ook van het publiek af wat ik speel. In Zuid-Amerika zet ik altijd tango’s en volksmuziek op het programma, in Europese concertzalen vind ik het leuk om lijnen te trekken naar avant-gardecomponisten als Berio of Lachenmann. Het unieke van de gitaar is dat die zich overal aanpast. Vanuit Spanje is het instrument wereldwijd een eigen leven gaan leiden in volksmuziek, jazz en pop. Ik wil álle stijlen verkennen en daarmee het publiek honoreren. Wanneer je als muzikant wilt communiceren moet je alles uit je instrument halen. Ik zie mijn vak als een pyramide: het fundament is je speeltechniek, daarop staat het repertoire en de top is jouw persoonlijkheid, je betrokkenheid en je inzet. Dat is wat ik tegen leerlingen wil zeggen, als ik ze nog had. Door al dat reizen kom ik aan lesgeven niet meer toe.´

Die oer-Spaanse gitaar hoeft dus niet tot typecasting te leiden. ‘Natuurlijk roept het zien van een Spaanse gitaar bij veel mensen meteen een flamencobeeld op met catagnetten en zo. Daar is niks mis mee, maar het leuke is om publiek méér te bieden dan het had verwacht. De gitaar is een van de weinige instrumenten die van oorsprong met maar één land in verband staan. Maar zelfs binnen Spanje kreeg de gitaar al verschillende gezichten. Flamenco en de klassieke gitaarschool hebben zich parallel ontwikkeld, maar zijn totaal verschillend. Het achterliggende doel is hetzelfde: de muziek moet mensen raken, ontroeren of vermaken.’

Het is onvermijdelijk dat de naam van Andrés Segovia valt, de grote twintigste-eeuwse gitaarpionier. ‘Hij is mijn idool, uiteraard. Als je het over muziekambassadeurs hebt: dit was er een. Segovia vestigde internationaal aandacht op een instrument dat door weinig componisten serieus werd genomen. Dankzij hem ontstond er een breed repertoire, naast de bestaande stukken van Sor, Tárrega en andere Spanjaarden. Velen hebben via zijn concerten en opnamen Spanje ontdekt. En dat was nog vóór het massatoerisme.’

Het populairste gitaarconcert aller tijden is ongetwijfeld Rodrigo’s Concierto de Aranjuez. ‘Het beroemde middendeel behoort tot de emotioneelste muziek die er is. Hier rouwt de componist om zijn doodgeboren zoon – zijn vrouw stierf ook bijna – en richt hij zich tot God. Het is muziek over wanhoop, acceptatie en verlossing. Je hoort ook hoe indrukwekkend een fluisterzacht spelend orkest is. Maar in de andere twee delen hoor ik ook een boodschap: in het eerste gebruikt Rodrigo flamencoritmes, in de finale zoekt hij de sfeer van Spaanse hofmuziek. Moeiteloos verweeft hij die twee verschillende culturen tot muziek die iedereen aanspreekt.’

Als ‘verbinder’ niet zo´n clichéterm was geworden had het woord voor Sáinz-Villegas uitgevonden moeten worden. ‘We zitten in een angstfase. Velen zien culturele diversiteit als een bedreiging. Ik zie die juist als een verrijking. Spanje heeft enorm geprofiteerd van een eeuwenange uitwisseling tussen christenen, joden en moslims. New York, waar ik nu woon, is een fantastische multiculturele stad. Dezelfde openheid zie ik elke keer weer in Amsterdam: diversiteit hoort bij het leven daar. Het belangrijkste is dat je begrip voor elkaar kweekt en de angsten wegneemt. Muziek kan daar enorm bij helpen. Met politiek heeft het niks te maken – ik sta boven links of rechts. En muziek is van iedereen.’

Pablo Sáinz-Villegas

Geboren: 16 juni 1977, Logroño
Thuis: ‘Ik woon in New York, een geweldige, diverse stad waarin geen dag hetzelfde hoeft te zijn. Maar mijn echte thuis is Logroño in La Rioja, met zijn hartelijke, gastvrije mensen.´
Concertgebouwdebuut: 10 juli 2016, met een soloprogramma in de Kleine Zaal
Lievelings...
…plek: ‘Midden in de natuur waar je alleen natuurgeluiden hoort: wind, vogelroepjes, krekels, het geruis van een beekje... De natuurlijke klank van de stilte.’
...plek in Het Concertgebouw: ‘De Grote Zaal... wat een geweldige akoestiek!’
...uitje: ‘Een fietstocht, maakt niet uit waar of waarheen!´