Over Joseph Haydn: klassieke vernieuwer

• Franz Joseph Haydn (Oostenrijk, 1732-1809)
• Beroemde stukken: Die Schöpfung, Stabat mater, Trompetconcert
• Eerste Weense School: Onder die naam worden de drie grote Weense hofcomponisten uit ongeveer eenzelfde periode geschaard. Haydn, Mozart en Beethoven kregen, omdat er zoveel opdrachtstukken nodig waren, alle ruimte om de muziek te vernieuwen.
• Plagiaat: De muziek van Haydn was zo geliefd, dat ook andere componisten muziek onder zijn naam lieten drukken.

Over Joseph Haydn

In een biografische verhandeling schrijft Haydn dat hij al op zijn zesde jaar ‘heel brutaal solo zong’ tijdens de mis. Zijn stem is zelfs zo goed, dat een Weense koorschool het kleine ventje uit Rohrau, een klein boerendorp, laat overkomen. Hij zal er tot zijn zestiende zingen In de St. Stephansdom. Dan lijkt zijn stem te breken. De koordirigent laat een chirurg komen: de jonge Haydn moet worden gecastreerd zodat hij sopraan kan blijven. Twee uur voor de ingreep komt bij toeval Haydns vader achter de plannen, en verijdelt deze.

Niet alles loopt trouwens zoals Haydns ouders wensen. Zo wil hun zoon geen priester worden en kiest hij ervoor te gaan lesgeven en optreden – dat laatste zelfs op straat! Op die manier zijn klusjes combinerend lukt het hem wél contacten voor de toekomst te leggen: musici die aan het hof werken. Daaronder is componist Porpora, die hem lesgeeft en op sleeptouw neemt door het muziekleven. Uiteindelijk wordt Haydn kapelmeester en hofcomponist in Eisenstadt, aan het hof van de Esterházy’s. Daar werkt hij bijna dertig jaar. Een enorm productieve tijd: het eigen orkest heeft voortdurend nieuwe werken nodig, en tal van internationale gasten horen Haydns trio’s, missen, opera’s en concerten voor allerhande instrumenten.

Ook al schrijft hij voor een broodheer, Haydn weet zich toch enorm te ontwikkelen. Zijn stijl is het toonbeeld van wat we nu ‘klassiek’ noemen. Hij zet in zijn 68 strijkkwartetten het genre neer zoals we het nu kennen, met vier gelijkwaardige vertelstemmen. In zijn Sturm und Drang-periode introduceert hij steeds meer verrassingselementen: sterk wisselende dynamiek en harmonieën.

Op latere leeftijd begint Haydn nog een keer opnieuw als ‘zelfstandige’: hij reisde naar Londen en schrijft daar de laatste twaalf van zijn meer dan honderd vernieuwende symfonieën. Weer terug in Oostenrijk wijdt hij zich met name aan religieuze muziek, waaronder Die Schöpfung en Die Jahreszeiten. Ook bezoekt hij nog een keer zijn geboortehuis, om daar de drempel te kussen. Dat staat er nog steeds en is nu een museum.