Van Suriname tot Parijs: Majoie Hajary, over leven en werk

Ook al keerde ze nooit definitief terug naar Suriname, de geschiedenis van haar land vormde de inspiratiebron voor tal van haar composities. Marie Majoie Hajary werd op 12 augustus 1921 geboren in Paramaribo: de hoofdstad van Suriname. Ze was de dochter van een Afro-Chinese moeder en een Hindoestaanse vader die zich hadden opgewerkt tot de gegoede middenklasse. Haar vader Harry Hajary trad in dienst van het Nederlands gouvernement, toen Suriname nog een kolonie was. Pas in 1975 – nu vijftig jaar geleden – zou Suriname een onafhankelijke republiek worden.

Zoals alle meisjes uit de gegoede klasse kreeg Majoie op haar zevende pianoles van nonnen, die ze met haar bijzondere talent al spoedig overvleugelde. Geluk diende zich aan toen zich vlak bij haar ouderlijk huis het echtpaar Fernandes-Benjamins vestigde. Bij Elly Fernandes-Benjamins – die aan het Amsterdams conservatorium bij Nelly Wagenaar piano had gestudeerd – vervolgde ze haar lessen. Van haar leerde Majoie de eerste beginselen van het componeren.

Majoie Hajary

Met de boot naar Amsterdam

Veel toneelgezelschappen uit Nederland deden destijds op tournee Suriname aan. Zo zag Majoie het Amsterdamse acteursechtpaar Jan Mulder en Elly van Stekelenberg in Paramaribo spelen. Met Romanze, dat ze naar aanleiding daarvan componeerde, stal ze de harten van het echtpaar. Jan Mulder en Elly van Stekelenburg sloten vriendschap met haar ouders en overtuigden hen ervan dat Majoie haar talent verder moest ontplooien.

Suriname kende destijds geen conservatorium; de kolonie was volledig gericht op Nederland en Nederlandstalig onderwijs. Elly Fernandes zocht contact met het conservatorium in Amsterdam en bereidde Majoie voor op het toelatingsexamen. Als vijftienjarige nam Majoie in 1937 de boot naar Amsterdam om toelatingsexamen te doen. Ze slaagde en zou verder studeren onder de hoede van onder anderen Nelly Wagenaar en Willem Andriessen. Bij het acteursechtpaar vond ze onderdak.

Duivelspact

Als ontheemde adolescent in een vreemd land dat weldra in oorlog verkeerde, werd ze een speelbal van de tijd. In Europa was de dreiging van een wereldoorlog toen al voelbaar. Het ongelukkig toeval wilde dat Majoie terecht was gekomen bij een echtpaar dat zich weldra aansloot bij de NSB. In 1940 brak de oorlog uit. Mensen van kleur pasten niet in het ideaalplaatje van de blonde blauwogige Germaan. Toch benadrukte Majoie in goud geborduurde sari’s juist haar exotische afkomst en presenteerde zich – daartoe aangezet door haar pleegvader Jan Mulder – als een Indiase podiumartiest.

De Duitsers hadden grote bewondering voor de aloude cultuur van India. Haar Indiase podiumidentiteit paste uitstekend in de anti-Engeland-retoriek van zowel de nazi’s als de propagandastrijd van Subhas Chandra Bose voor een Vrij India. India was destijds een kroonkolonie van Engeland: Duitslands geallieerde vijand. De gewelddadige tegenstrever van Gandhi, Subhas Chandra Bose, sloot een duivelspact met Hitler en eiste in ruil daarvoor de onafhankelijkheid van India. Met haar compositie Hindoestaanse fantasie voor piano en orkest – een poging om westerse muziek te combineren met klanken van het Oosten – wilde Majoie na haar afstuderen in 1942 de podia veroveren.

Majoie Hajary

Het Concertgebouw

In 1944 trad ze op in Het Concertgebouw met het Concertgebouworkest onder leiding van Jan Koetsier. Ook toerde ze door Duitsland en de bezette gebieden. Boses zender voor een Vrij India, Radio Azad Hind, wist Majoie te strikken voor een concert.

Haar optredens tijdens de Tweede Wereldoorlog werden haar na de oorlog niet in dank afgenomen. Later zou Majoie zeggen dat ze alleen maar had willen spelen en geen enkel politiek motief had. Veel musici die tijdens de oorlog doorspeelden en zich aanmeldden bij de zogenaamde Kultuurkamer moesten zich daarvoor later verantwoorden; sommigen kregen een beroepsverbod voor een aantal jaren opgelegd. Majoie werd verhoord en buiten vervolging gesteld, maar zou haar loopbaan niet meer in Nederland vervolgen.

Via Venezuela naar Parijs

Ze vertrok naar de Amerika’s en sloot een contract met een managementbureau. Ze trad op in de regio met werken van Chopin, Schubert, Schumann, Brahms, Liszt, Beethoven en eigen composities. In Venezuela, haar standplaats, componeerde ze muziek op de gedichten van Helle von Heister: Sommernacht en Der Wanderer. Op tournee in haar geboorteland Suriname maakte ze een arrangement op het Surinaamse volksliedje Peroen, peroen, mi patron, een kinderliedje dat in feite stamde uit de slaventijd. Ze noemde het Surinaamsche rhapsodie. En daarmee wist ze zich een beurs voor Parijs te verwerven. In 1949 vervolgde ze haar studie in Parijs bij onder anderen de componisten/pedagogen Louis Aubert en Nadia Boulanger. In de Lichtstad ontmoette ze Roland Garros (neef van de beroemde vliegtuigpionier en oorlogsheld) aan wie ze haar jawoord gaf en met wie ze twee kinderen kreeg.

Majoie Hajary

Oosterse klanken en Afrikaanse motieven

Als employé van vliegmaatschappij Air France woonde Garros met zijn gezin op verschillende continenten. Optreden deed Majoie steeds minder, ze beperkte zich vooral tot componeren. De muzikale indrukken die ze opdeed tijdens haar verblijf in India, Congo-Brazzaville, Madagaskar, Algerije, Tokio en Turkije inspireerden haar. In haar composities liet ze westerse klassieke muziek versmelten met oosterse klanken en Afrikaanse motieven. Ook maakte ze bijzondere uitstapjes naar de blues, jazz en andere genres, zoals het chanson. Ze produceerde eind jaren zestig in Parijs drie lp’s: La passion selon Judas, New Sound from India en Requiem pour Mahatma Gandhi (die binnenkort opnieuw gereleased worden).

Twee grote opera’s

Begin jaren zeventig strandde haar huwelijk. Om geld te verdienen vertaalde ze Nederlandse boeken in het Frans (zoals Max Havelaar), trad in dienst bij de Nederlandse ambassade in Parijs als receptioniste en vertaalster en gaf les. Daarnaast werkte ze aan twee grote opera’s. Haar opera-oratorium over de Lijdensweek – Da Pinawiekie in het Surinaams – baseerde ze op de Sranan tongo-tekst van de Bijbel van haar Afro-Surinaamse grootmoeder Carolina Essed: dochter van de in slavernij geboren Christina. Met Pasen zal een deel daarvan worden uitgevoerd in de kathedraal in Paramaribo.

Grootmoeder Carolina Essed, bijgenaamd oma Carootje

Carolina – ‘oma Carootje’ – dook onder haar doopnaam Bethsabée op in de opera La larme d’or (De gouden traan), waaraan Majoie tot aan haar dood werkte. De opera vertelt de geschiedenis van Suriname tijdens de goudkoorts gedurende de koloniale periode. De oorspronkelijke bewoners, de inheemsen, de koloniale bezetters, zwarte vrijheidsstrijders als Baron en haar Chinese, Indiase en Afrikaanse voorouders die als contractarbeiders en slaafgemaakten naar Suriname kwamen, spelen er een rol in. Bethsabée die de plantage ontvlucht is, ontpopt zich tot heldin. Zij is het die Suriname bevrijdt van de koloniale banvloek, zodat hoop en liefde kunnen zegevieren.

Er is geen land ter wereld zoals Suriname, waar westerse, Afrikaanse én oosterse melodieën samenkomen, vatte Majoie Hajary de uniciteit van Suriname en haar eigen opera samen. Ze liet de Franstalige tekst vertalen in het Engels, Duits en Surinaams: Na gowtu watr’ a. Talloze pogingen om dit werk te voltooien en in volle bezetting uitgevoerd te krijgen faalden. Majoie Hajary stierf op 96-jarige leeftijd; ze was ervan overtuigd dat haar werk na haar dood bekendheid zou krijgen.

Majoie Hajary

Foto's: Haags Gemeentearchief, Collecties Nederlands Muziek Instituut, Majoie Hajary [3764-01] © Sébastien Garros

Ellen de Vries is auteur van Een Surinaamse Rapsodie. ‘t Leven van Majoie Hajary in 7 muziekstukken, Waanders Uitgevers, Zwolle (2025).