Chet Baker: van Westcoast tot Concertgebouw

De eerste keer was op 17 september 1955. Chet Baker was 25 jaar oud, in de Verenigde Staten een megaster, en voor het eerst op tournee in Europa. Op 19 juli 1983 keerde Baker, inmiddels beduidend meer getekend door het leven, nog een keer terug in Het Concertgebouw, binnen een festival waar onder anderen ook Art Blakey, Ronnie Scott en Jan Garbarek acte de présence gaven.

Westcoast, bebop, cool jazz

Op 23 december 1929 werd Chesney Henry Baker geboren in het plaatsje Yale in Oklahoma. Van 1946 tot 1948 verbleef hij op een legerbasis in Berlijn, als trompettist in de 298th Army Band. Terug in Amerika werd hij gestationeerd in San Francisco en begon hij in plaatselijke clubs te spelen. Californië was de bakermat van de Westcoast-jazz. Na een verhuizing naar Los Angeles in 1952 volgden optredens met bebop-saxofonist Charlie Parker.

Al snel stapte Baker over naar het unieke pianoloze kwartet van baritonsaxofonist Gerry Mulligan, een van de frontmannen van de cool jazz: muziek met een wat rustiger tempo en een zachter karakter dan de complexe en vaak jachtige bebop. Met Mulligan nam Baker voor het eerst My Funny Valentine op, de jazzstandard (uit 1937, van Rodgers & Hart) die hem voor altijd zou vergezellen.

Toen Mulligan werd gearresteerd vanwege drugsgebruik vormde Baker zijn eigen kwartet en bracht hij het album Baker Sings and Plays uit, met hits als Let’s Get Lost en You Don’t Know What Love Is. De trompettisten Miles Davis en Clifford Brown versloeg hij in de ranglijsten van de gezaghebbende muziekbladen Metronome en DownBeat.

Naar Europa

Het jaar 1955 markeerde een doorbraak op twee fronten. Allereerst bezorgden Bakers movie star looks hem een rol in de oorlogsfilm Hell’s Horizon. Maar vooral ondernam de ‘James Dean of Jazz’ een concertreis door Europa, die van start ging in Amsterdam en uiteindelijk zeven maanden (!) zou duren. Die zaterdagavond 17 september in een uitverkocht Concertgebouw moet een belevenis zijn geweest. Voor de pauze traden de Tony Crombie All Stars op, een twaalfkoppig combo inclusief twee zangers rondom de Londense drummer Tony Crombie. Chet Baker was na de pauze aan de beurt, in kwartetbezetting met Dick Twardzik (piano), Jimmy Bond (contrabas) en Peter Littman (drums) – al waren eigenlijk pianist Russ Freeman en bassist Bob Carter aangekondigd.

Chet Baker met pianist Dick Twardzik, bassist Jimmy Bond en drummer Peter Littman in de Grote Zaal, 17 september 1955 © Ed van der Elsken (Nederlands Fotomuseum)

Die zaterdagavond in een uitverkocht Concertgebouw moet een belevenis zijn geweest

Oorgetuigen

Vijf nummers uit deze Concertgebouwavond zijn in 2007 uitgebracht op de cd Chet Baker: Indian Summer, aangevuld met zes nummers (deels dezelfde), zoals Baker en de zijnen ze de dag erop speelden in het Kurhaus in Scheveningen (op de radio uitgezonden door de AVRO). Een recensent van het Britse weekblad Melody Maker was erbij:

‘Chet’s trumpet playing is at least twice as good as one would realise before hearing him in the flesh. On records, he gives a fair impression of this feeling, his technical abilities and his beautiful tone. But on stage, the shy boy with the heavenly trumpet entices. The way he runs through the chords is almost incredible, and he never tries to impress by any other things than his musical qualities. (…) His voice is hard to compare with any other vocalist’s. Like his playing, his vocals are serious, well considered and calm.’

De Volkskrant kopte: ‘Jazz-poëzie van CHET BAKER’. Verslaggever Piet Pijnenborg noemde de ‘bescheiden Amerikaanse jongeman zonder star-allures’ weliswaar ‘een beetje nerveus en verstrooid’ en ook ‘wat bleek’, maar was verder lovend: ‘Baker heeft een feilloze adembeheersing en dat stelde hem in staat zijn trompet met een bijzonder expressieve soepelheid te bespelen.’ Zijn improvisaties beschreef hij als ‘”mood-music”, vol van tere stemmingen en levendig door de zeer afwisselende klankkleuren.’

Chet Baker met pianist Dick Twardzik en bassist Jimmy Bond in de Grote Zaal, 17 september 1955 © Ed van der Elsken (Nederlands Fotomuseum)

Michiel de Ruyter van Het Parool was vooral verrast door de zangkwaliteiten van ‘de zeer jongensachtige figuur die voor het eerst in een Europese concertzaal stond’: ‘Een zachte, betrekkelijk hoge stem met een bijzonder mooi sonoor timbre, vooral wanneer hij wat lager zingt. (…) zo persoonlijk en origineel qua voordracht en melodie, dat Chet Baker naar mijn smaak zeer veel kans maakt de eerste mannelijke tegenhanger te worden van de grote jazz-zangeressen Sarah Vaughan en Ella Fitzgerald.’

Het Algemeen Dagblad herkende in Chet Baker ‘het heilige vuur van de jazz’ en zag bij het publiek ‘een duidelijke verbazing, omdat er sinds het eerste optreden van Oscar Peterson, enkele jaren geleden, niet zulk een waarachtig musiceren in de moderne stijl te horen is geweest. (…) Zijn prachtige en vooral zo beschaafde prestaties zou men eigenlijk het beste kunnen omschrijven als een modern en origineel geluid in een subtiel-dynamische expressie.’

Heroïneverslaving

Een maand later, op 21 oktober 1955, overleed pianist Twardzik in een hotel in Parijs aan een overdosis. Zoals later bekend zou worden, was Baker ten tijde van zijn Concertgebouwdebuut ook al flink verslaafd. Die heroïneverslaving eiste zijn tol: Bakers romantische en intieme geluid, delicaat, vaak broos, verlegen, kwam steeds meer in contrast te staan met de hardheid van zijn leven. De zanger/trompettist werd meermaals gearresteerd voor drugsgerelateerde kwesties en belandde zelfs voor anderhalf jaar in een Italiaanse gevangenis.

Nadat een drugsdealer zijn tanden kapot had geslagen, kostte het Baker jaren voordat hij weer kon spelen

In 1959 vestigde Baker zich in Italië. Zijn nieuwe platen werden als zwak beschouwd, en na nog meer drugsproblemen werd hij in 1964 uitgezet naar de Verenigde Staten. In een vlaag van creativiteit nam hij in drie dagen vijf platen op. Nadat een drugsdealer zijn tanden kapot had geslagen – het zou om geld zijn gegaan – kostte het hem jaren voordat hij met een kunstgebit weer kon spelen.

Comeback

In de jaren zeventig keerde Baker terug op het podium. Trompettist Dizzy Gillespie hielp hem op weg in New York. In 1973 was er een reünieshow met Gerry Mulligan. Vanaf 1978 vertoefde Baker voornamelijk in Europa, en zo kwam ook Nederland weer in beeld. In april 1979 was hij bijvoorbeeld in Hilversum voor het KRO-radioprogramma Nine O’Clock Jazz. Het Nederlands Jazz Archief bracht de teruggevonden geluidsbanden in het voorjaar van 2023 uit op de dubbel-cd Blue Room.

Baker betrok een kamer boven café Maloe Melo aan de Lijnbaansgracht

Bakers spel was intens als nooit tevoren, maar hij bleef verslaafd. Dat was misschien wel de belangrijkste reden dat hij zich in de jaren tachtig min of meer vestigde in Amsterdam. In ruil voor optredens betrok hij een kamer boven café Maloe Melo aan de Lijnbaansgracht, hij verbleef geregeld aan de Da Costakade en hij trad op in het Bimhuis (dat toen nog gevestigd was aan de Oudeschans). Op 19 juli 1983 gaf hij zijn tweede concert in Het Concertgebouw, ingebed in het meerdaagse Camel Jazz Festival.

Schreef Het Parool nog dat Baker ‘zeer goed voor de dag’ kwam, De waarheid was beduidend minder enthousiast: ‘Imponeren deed het niet’, en ‘nostalgie levert nog geen goede muziek op’. Trouw zag een ‘fysiek uiterst fragiele Chet Baker’ die de grootste moeite had ‘zijn frasering, aanzet en embouchure op peil te krijgen’. Uiteindelijk kwam Baker in Stella by Starlight toch nog ‘enkele momenten tot de hoge, louterende lyriek die zijn fans van hem gewend zijn’.

Amsterdamse eerbetonen

Inmiddels is het alweer meer dan vijfendertig jaar geleden dat de ‘Prince of Cool’ – vermoedelijk onder invloed – uit een Amsterdams hotelraam viel en stierf. Het hotel zat aan de kop van de destijds beruchte en verpauperde Zeedijk. Baker werd door de politie in eerste instantie aangemerkt als de zoveelste onbekende heroïnedode. In 1999 vond de onthulling plaats van een door Roman Zhuk gemaakte gedenksteen in de muur van Hotel Prins Hendrik, op de plek waar Baker in de vroege ochtend van 13 mei 1988 dood op straat werd gevonden. Het opschrift luidt: ‘Trumpet player and singer Chet Baker died here on May 13th 1988. He will live on in his music for anyone willing to listen and feel.’

Gedenksteen in de muur van Hotel Prins Hendrik, gemaakt door de Oekraïense kunstenaar Roman Zhuk

In 1990 vernoemde de stad ook nog een straat naar hem. De Chet Bakerstraat ligt in Amsterdam Nieuw-West, in een blok waar ook de namen van jazzgiganten als Duke Ellington, Louis Armstrong, Count Basie en John Coltrane de blauwe straatnaambordjes bevolken.