Over Leonard Bernstein: dé stem van muzikaal Amerika

• Leonard Bernstein (Verenigde Staten, 1918-1990)
• Beroemde stukken: West Side Story, Trouble in Tahiti, Chichester Psalms, Candide
• Leermeesters: Aaron Copland, Serge Koussevitzky
• Quote: ‘Goede componisten stelen de juiste dingen.’
• In Het Concertgebouw: Bernstein dirigeerde en speelde geregeld in Amsterdam. Met het Concertgebouworkest maakte hij internationale concertreizen, en nam hij succesvolle albums op met onder meer werken van Mahler.
• Op het witte doek: Binnenkort verschijnt The American, een filmportret van Leonard Bernstein met in de hoofdrol Jake Gyllenhaal.

Over Leonard Bernstein

‘Ik ben pas gelukkig als ik kan componeren’, vertelde Leonard Bernstein in 1966 aan een Britse journalist. Hij noemde het zelf dan ook ‘absurd’ dat hij vaste dirigent was van een van ’s werelds belangrijkste orkesten, de New York Philharmonic. En dan had hij het nog maar even niet over zijn loopbaan als pianist. Of over zijn televisiewerk: Bernstein nam een lange reeks succesprogramma’s op waarin hij grote muziekwerken toegankelijk maakte voor een breed publiek van alle leeftijden.

De gaten in deze overvolle agenda vulde Bernstein componerend. In veel van zijn werken staat het geluid van het stedelijke, moderne Amerika centraal. Met zijn uiteenlopende culturen, zijn turbulente straatleven, de snelheid en dynamiek van een wereld die bijna nooit slaapt. Het bekendste voorbeeld is West Side Story, een van de vele projecten waarvoor Bernstein samenwerkte met choreograaf Jerome Robbins. Opgezet als een Broadway-productie zou West Side Story als Hollywoodfilm uitgroeien tot de meest succesvolle Amerikaanse musical ooit.

Bernstein was een eclectisch componist. Hij werkte voor de meest uiteenlopende ensembles, van harmonieorkest tot pianotrio. Hij schreef cantates, filmmuziek, symfonieën en liederen. Daarnaast verwerkte hij invloeden uit allerlei windstreken. Van jazz en Zuid-Amerikaanse klanken tot Libanese volksliederen én de werken van alle grote componisten die hij leidde vanaf de bok.

‘Muziek kan het onnoembare benoemen, en het onbekende communiceren,’ zei Bernstein ooit. Maar ook de dingen die niet iedereen wil horen. De gangen van de beroemde musicus werden jarenlang door de FBI geobserveerd. Als uitgesproken liberaal, die uiterst diverse vrienden had (socialisten, zionisten en zelfs Black Panthers), was hij meer dan verdacht. In werken als Halil verklankte Bernstein zijn pacifisme en in bijvoorbeeld Slava! gaf hij zijn visie op politieke propaganda. Diezelfde drang naar vrijheid en openheid maakt hem dé stem van muzikaal Amerika.